ABA Olumsuz Davranışın Azaltılması
Bu yazımızı okumadan önce
Uygulamalı Davranış Analizi Davranış Belirleme ve Kayıt Tutma
ABA Olumlu Davranışın Artırılması İçin Pekiştirme Tarifeleri
yazılarımızı okumuş olmanız gerekmektedir. Bu o yazıların devamı niteliğindedir.
UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI
Davranışları azaltma teknikleri, bir davranışın ileride oluşma olasılığını azaltmak ya da ortadan kaldırmak amacıyla kullanılan teknikleri ifade eder.Uygun olmayan davranış, bireyin hem kendisi hem de çevresine zarar veren ve bireyin sosyal yaşama uyumunu zorlaştıran davranışlar olarak tanımlanabilir.
Davranışın azaltılması gerektiğine karar vermek için sıklık, süre, yoğunluk ve bekleme süresi olmak üzere dört farklı davranış özelliğine dikkat etmek gerekir.Bir başka deyişle bir davranışın süresi, sıklığı, yoğunluğu ve davranışa başlama süresi azaltılabilir.
Sıklık: Bir davranışın belirli bir süre içinde yapılma sayısı değerlendirilir. Örneğin; bir öğrenci ders süresince 5 kez tuvalete gidiyorsa sık yapılan ve sıklığı azaltılması gerekli bir davranış olarak ifade edilebilir.Süre: Bazı davranışlar sayılamaz ancak süresi değerlendirilebilir. Bu durumda süre dikkate alınır ve davranışın oluşum süresi azaltılabilir. Örneğin; öğrenci tahtayı 1 dakikada silmesi gerekirken 5 dakikada işini bitiriyordur. O halde tahtayı silme süresi azaltılabilir.
Yoğunluk: Oluşan davranışın şiddeti ya da gücüyle ilgilidir
Yoğunluk: Oluşan davranışın şiddeti ya da güçüyle ilgilidir.örneğin; öğrenci defterini öyle güçlü bastırarak siliyordur ki sayfası deliniyordur. Burada silgiyi kullanma şiddeti azaltılabilir.Bekleme süresi: Davranışım başlaması için verilen yönerge sonucunda davranışın başlamasına kadar geçen sürenin uygunluğu değerlendirilir. Örneğin; öğrenci zil çaldıktan 5 dakika sonra sınıfa girmektedir. Öğrencinin sınıfa girme süresi azaltılabilir.
Uygun olmayan davranışları azaltmada olumlu yaklaşımlar
Ilımlılık sıralaması Davranış azaltma teknikleriEn ılımlı * Uygun olmayan davranışın ortaya çıkmasını önleme* Ayrımlı pekiştirme* Sönme* Tepkinin bedeli* Mola* Aşırı düzeltmeEn az ılımlı * Bedensel ceza
Uygun olmayan davranışları önleme
Uygun olmayan davranışla ilgili çevresel koşulları belirlemek ve bu koşulları değiştirmek davranışları azaltabilir. Uygulayıcı davranışı izleyerek davranış öncesindeki ön uyaranları kontrol ederek davranışın oluşumunu engelleyebilir.Ayrıca davranışın sonuçları da davranışın artmasına neden olabilir. Davranış sonucundaki uyaran pekiştirici özellik taşıyıp taşımadığı da göz önünde bulundurulmalı.
Uygun olmayan davranışları önleme için kullanılabilecek yollar
1-Davranış zincirini durdurmaYakınlık kontrolüŞakayla karışık kontrolBeklenen davranışa ilişkin öğretimsel kontrol ve yönergeler sağlamakProblem çözme fırsatı yaratmaUyaran değişikliği
Sınıfta ortaya çıkabilecek uygun olmayan davranışları önleme
Öğrencileri beklentileri konusunda bilgilendirmeOlumlu öğrenme iklimi oluşturmaİlginç (anlamlı) öğrenme deneyimleri sağlamaTehditten kaçınmaTarafsız davranmaKendine güven sergileme ve ve öğrencilerde oluşturmaÖğrencilere olumlu atıfta bulunmaSınıftaki fiziksel düzenlemelere dikkat etme ve zaman ayırmaOlumlu modeller kullanmaSerbest zamanları sınırlandırma
Akran etkileşimi Akranlarla etkileşim sağlama amacı bireyde uygun olmayan davranışların ortaya çıkmasını engelleyebilir. Bu strateji öğrencinin akranlarıyla etkileşimini arttırır, çözüm üretmek için fırsatlar yaratır. Ayrıca uygun olmayan davranış akran etkileşimiyle okulda çözülür ve diğer yöntemlere göre daha çok pekiştireç sağlayıcı olması nedeniyle davranışın sürekliliği de sağlanabilir.
Ayrımlı pekiştirme Ayrımlı pekiştirmede, uygun olmayan davranışların azaltılması için uygun davranışın artması ya da sürdürülmesi iki temel pekiştirme ilkesine dayanır.Birincisinde davranış uygun ayırt edici uyaranı izlediğinde pekiştirilir. Örneğin: sınıf içinde konuşma bazı koşullarda uygun bazı koşullarda uygun olmayabilir. Bu durumda sınıf içinde konuşma belli bir uyaranın (öğretmenin soru sorması gibi) varlığında pekiştirilirken diğer durumlarda pekiştirilmez.
Ayrımlı pekiştirmenin anahtarı yine pekiştirmeden geçer.
İkinci uygulamada ise diğer davranışlar görmezden gelinirken bir hedef davranış pekiştirilir. Böylece pekiştirilen davranış artarken görmezden gelinen davranış azalır.Örneğin: “Öğretmenim, ben” diyerek parmak kaldırma davranışı görmezden gelinir. Herhangi bir olumlu davranış pekiştirilir.Ayrımlı pekiştirmenin anahtarı yine pekiştirmeden geçer.
SÖNME
Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranıştan pekiştirmenin geri çekilmesi yoluyla hedef davranışın yoğunluğunun ve/veya sıklığının dereceli olarak azaltılması sürecidir. Örn: Öğrenci sürekli yerinden kalkarak ve sınıfta gezinerek, öğretmeninin “yerine otur” demesi ile geçici bir süre yerine oturur. Bu döngü tekrarlanmaya başlar. Yani çocuk tekrar yerinden kalkar, öğretmen yerine otur der.
Sönme, uygulayıcının bir pekiştirme biçimi olarak normal koşullar altında dikkati toplayan davranışı görmezden gelmesidir.Sönme Uygulanmayacak Problem Davranışlara örnek olarak parmak emme, saldırganlık gibi davranışları verebiliriz.Sönme Patlaması: Sönme patlaması sönme uygulamasının başlamasından sonra hedef davranışın yoğunluğunun veya sıklığının geçici olarak artmasıdır.
Sönme tekniğini uygularken izlenecek basamaklar
Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçler belirlenir.Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçler geri çekilir.Hedef her yapıldığında görmezden gelinir.(TUTARLI OL)Sönme uygulaması süresince uygun davranışları pekiştir.Kendiliğinden geri gelme ve sönme patlaması yaşandığında tutarlı ol.Uygulayıcı dikkatinin uygun davranışlar üzerinde olduğunu göster ve öğret.
Sönmede Dikkat Edilmesi Gerekenler
Davranış her yapıldığında görmezden gelinmelidir.2. Uygulayıcı ve çocukla ilgili diğer kişilerin de birbirleriyle tutarlı olması kesinlikle şarttır.3. Pekiştirme kaynağı kontrol edilemiyorsa, sönme etkili bir yöntem olmayabilir.
Sönme, bir ceza uygulaması değildir.
Sönmenin avantajları;Sönme, sözel ya da bedensel zorlama kullanmaksızın uygun olmayan davranışların azaltılmasında etkili olabilir.Sönme, bir ceza uygulaması değildir.Uygun olmayan davranış görmezden gelinirken uygun olan davranışların pekiştirilmesi sönme sürecinin en önemli öğesidir.
Tepkinin bedeli Tepkinin bedeli, uygun olmayan davranışı izleyen biçimde, elde ettiği ödüllerin (yıldız, gülen yüz) geriye alınmasıdır. Örn:Sınıf başkanlığını elinden alma,Müzik dersinde şarkı söyletmeme Sınıf defterini imzalatmaya götürmeme vs.
Tepkinin bedelinin avantajları;
Sembol pekiştirme ve diğer olumlu pekiştirme uygulamaları ile birlikte kullanılabilir.Evde ve okulda kolayca kullanılabilir.Tepkinin bedeli uygulaması davranışları azaltmada hızla etki gösterir. Etkisi uzun dönemlidir.Tepkinin bedeli sürecinde uygulamacı değişmesi gereken davranışlara odaklanır.Tepkinin bedeli sürecinde uygun olmayan davranış ile pekiştirecin geri alınması arasında küçük bir gecikme vardır.
Mola uygun davranışın ardından belirli bir süre pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılmasıdır.Mola temelde iki biçimde uygulanır. Pekiştireçlerin çocuktan uzaklaştırılması Çocuğun pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılması
ÖZEL EĞİTİM ÇALIŞMA VE BİLGİLERİ TAKİP İÇİN TAKİP EDEBİLİRSİNİZ
Mola kullanımı için öneriler
Mola kullanımı, olumlu pekiştirme uygulaması ile eşleştirilmelidir.Çocuk, bulunduğu ortamın ve etkinliklerin mola alanındakinden daha cazip olduğunu algılamalıdır.Uygulayıcı mola uygulamasının etkisini değerlendirip etkisiz ise devam etmemelidir.Uygulayıcı, mola tekniğini çocuktan kurtulma amacıyla kullanıp mola uygulamasını suistimal etmemelidir.Mola süresi çok uzun tutulmamalıdır.Mola alanının pekiştirici özelliği olmamalıdır.Mola saldırgan çocuklar için etkili olabilirken içine kapanık çocuklar için kullanılmamalıdır.
Mola ve olumlu pekiştirme süreçlerini bir arada kullanmak kolaydır.
Molanın Avantajları· Mola ve olumlu pekiştirme süreçlerini bir arada kullanmak kolaydır.· Mola süreçlerinin etkisi oldukça hızlıdır ve bu etki uzun sürelidir.Çocuğu eğitim ortamından uzaklaştırmadan da mola uygulamaları yapılabilir.Çok zorlayıcı davranışların (saldırganlık gibi) azaltılmasında önemli bir seçenektir.
Mola’nın potansiyel yan etkileri ve dezavantajları;
Çocuğun pekiştireç bulamayacağı bir alana gönderilmesi, uygulayıcı için olumsuz pekiştirme etkisi yaratabilir.Mola süresi uygulayıcı tarafından uzatılarak, mola suistimal edilebilir.Çocuklar arasında ki bireysel farklılıklar dikkate alınmazsa, çocukların birinin diğerine karşı pekiştirilmesi ya da cezalandırılması olarak algılanabilir.Çocuk başka uygun olmayan davranışlar sergileyebilir.Çocuğun eğitim ortamından uzaklaştırılması akademik performansı olumsuz etkileyebilir.Devam ediyor Düzeltme (onarma)Düzeltme uygulamasında çocuk çevreyi uygun olmayan davranış öncesindeki durumuna getirmesidir.Onarıcı aşırı düzeltme ve olumlu aşırı düzeltme olmak üzere iki şekilde uygulanır.
Onarıcı aşırı düzeltme
Onarıcı aşırı düzeltme çocuğun uygun olmayan davranış sonrasında ortamı düzenlenmesinin üstüne daha fazla görevler eklenerek bir tür ceza verilmesidir.Örn: Duvarı karaladığında tüm duvarı temizletmek.Onarıcı aşırı düzeltme uygulaması uygun olmayan davranış üzerinde odaklanması nedeniyle olumsuz davranışı azaltma yerine arttırma etkisi olabilir.
Olumlu aşırı düzeltme Olumlu aşırı düzeltme Problem davranışın o ortam içinde olması gereken şeklinin bireye yaptırılması olarak uygulanmaktadır. Örn: Duvarı çizen çocuğa kağıt kalem vererek bazı şekilleri kopya ettirmek.
Bedensel ceza Bu uygulama için bence uygulamacı davranış değiştirme yöntemlerini bir kez daha incelemeli.! ! ! !
Cezadan kaçınmanın pek çok nedeni vardır
Ceza davranışı azaltmaz, sadece baskılar yani cezanın varlığında ortaya çıkmasını engeller.İyi ve haklı nedenlere dayanmayan ceza başka davranış sorunlarına yol açar. (Korku, kaygı ve saldırganlık gibi).Cezanın etkisi ceza vereni pekiştirebilir.
Ceza olumlu iletişim kurma fırsatlarını engeller.
Ceza uygun davranışın ne olduğuna ilişkin bir ipucu sağlamaz. Ceza veren kişinin saldırganlığı ceza alan ve bunu izleyen çocuklar için olumsuz bir modeldir.Ceza cezalandırılan çocukta dargınlık ve içe kapanma gibi olumsuz sonuçlara yol açabilir.Ceza olumlu iletişim kurma fırsatlarını engeller.Ceza güçlünün haklı olduğu imajı yaratabilir.Cezalandırılan çocuğun akademik çalışmalara yönlendirilmesi güçleşir. Bu da ikinci bir cezayı başarısızlığı getirir.
